ÇİVİ YAZISI NASIL ÇÖZÜLDÜ
Çivi yazısını çözen öncü yazı Eski Persçe yazıttır. Bu üç dilli yazıtlar Ahamenid kralları dönemine aittir. Yazının çözümü Rawlinsonun on yılına mal oldu.
Bu yazıt sayesinde Eski Pers dili ve yazı sistemine Grotefend den daha çok uğraşan Rawlinson; öncelikle Yunan tarihinden yaptığı karşılaştırmalarla, Parius’un egemenliği altındaki halkların ve kralların isimlerinin metindeki yerlerine saptayarak aldı.
Rawlinson Sankritçe hakkındaki bilgileriyle eski persçenin bu dillerle olan ilgisini fark etmesi, kelime anlamlarını ve gramakik özellikleri bulmasına yardım etti.
Rawlinson ms.1846 yılında Bisutun anıtı eski persçe bölümünü tamamlıyarak yayınlaması, dillerin çözümü araştırmasında bir başlangıç oldu. Örneğin.Bugünkü bilgimizle Yunanca Hystaspes isminin eski persçe, vı-sa-a-ta-a-sa-pa-ha-ya, Elamca I Mi-is-da-as-da, Babilce m Us-ta-as-pa şeklinde yazılı. Yinede başa dönüp çözüm için Ahameneid yazıtlarından yola çıkılmalı denip devam edildi. Ahameneid kral listesinde 300 den fazla işaret vardı. Kelimeler arası ayraç yani birbirinden ayıran nokta yoktu diyelim. Grotefend adlı bilimcinin Babilceden sağladığı Xerxes yazıtı Babilce bölümünün çözümü biraz kolaylık sağladı. Eski persçede 4 işaretle ifade edilen “kral” kelimesi için sadece 1, “büyük” ifadesi içinde 2 işaret kalıyordu.
Babilce Sarru “kral” kelimesi yerine, Sümerceden alınmış logografik şekli LUGAL kullanılmış.
Çivi yazısının bir özelliğide bir”r” harfi için 7 değişik işaret yani karekter saptandı, ama yanlış girdi. Hemen anladığı hatayı düzeltti, düzeltme şöyle.Sesli ve sessiz harflerin bir arada yazıldığı heceleri tesbit etti. En son 790 satırlık sekiz yüzlü kil prizmayı çözmeye karar verdiler.
Dilcilerin her birine kapalı zarflarda metinleri gönderdiler. Özellikle bir araya gelmemeleri istendi.
Sonuçta dört çözümde önemli oranda birbiriyle tutarlılık gösterince, çivi yazısını bilimsel olarak yayınlayabilmek için hiçbir engel kalmadı. Yalnız çift, üç veya daha çok dilde yazılmış tabletlerin bulunması ve okunabilen dilin yaşayan başka dillerle olan akrabalık ilişkilerinin ortaya çıkarılması. Nitekim Babilde rahip okullarında Sümercenin o dönemde ölmüş dil olmasına karşın, sayısız dini, mitolojik ve edebi metinlerde sözlük listelerinde geçmekteydi.
Hititçe de 1906 yılında Boğazköyde çıkan onbinlerce tablet eski Babil yazı sistemi kullanılmış olduğu için kolayca okundu. Çözen Hrozny’nin üzerinde durduğu bir cümlede Hititçede watar “su” (almanca “wasser”. Hititçece ed- yemek (almanca “essen” Latince “edere” kelimeleri saptandı. O dönem dahi diller arası akrabalıkların saptanmasında ve dillerin çözümünde önemli oldu. İlk çözülen ortak cümleler;
Hrozny Hititçe metinde geçen NINDA-an ezzatteni, WATARNA- ekutteni Çevirisi ekmek yedim, su içtim.( Nında: ekmek, Watar:su )demektir.Böyleliklede çivi yazısı çözülmüş oldu diyebiliriz.
