20 Aralık 2009 Pazar

URARTULARIN KURULUŞ TARİHİ ; HURRİ-URARTU İLİŞKİLERİ ve FİZYONOMİSİ


Tanrı Haldinin Kabartmasından Ayrıntı
Tanrı Arsimela
Tanrı Şebitu
Tanrı Ua



Tanrı Turani

Tanrı Hutuni
Tanrı Haldi- başındaki miğferi konik sakalsız ve bıyıksız uzun saçlı, gözleri küçük ve yumuşak bakışlı, yüz ile uyum gösteren burnu kemerli değil düz ve boynu uzundur.

Urartu tarhi hakkında en eski bilgi Asur kaynaklarındadır. Asurlular MÖ.13.yy da Van Gölü çevresindeki Nairi ve Uruatri ülkelerine hücum ederler ve Asurlular Nairilerin 40 krallığını zapt ederler. Van gölü sahillerindeki ülkeleri hakimiyeti altına alırlar. Bu zapt ederek yönetimi altına aldığı ülkeler Nairi ülkeleri ile Uruatri ülkeleridir.

Dilleri ne SAMİ dili nede İndo-Avrupa dilidir. Asyanik dil olup aynı zamanda Hurri dili ilede akrabadır. Her iki dilinde (Uruatri-Hurri) yayılma alanı Doğu Anadolunun dağlık bölgesiyle, Kuzey Mezopotamya’nın Prehistorik devirlerindeki maddi kültür kalıntılarının olmasıdır. Hurri ve Urartu toplumlarının aynı kaynaktan çıktıkları ve beklide iki ayrı boy birbiri ardından gelen iki göç dalgası halinde Transkafkas bölgesinden Güneye yayıldıkları anlaşılmaktadır. Bu arada Urartuların dağlık bölgelerde kalmış olması ve Hurilerin Güneye inerek Mezopotamya uygarlıklarıyla temasa geçmelerinden veyahutta akrabalık derecesinden ileri geldiği kabul görmektedir.Urartular dağ halkıdır. Bir kısım filologlar da Hurilerin OrtaAsya steplerinden göç ederek İran üzerinden Doğu Anadoluya geldiklerini öne sürmekteler.Ama Urartu dili bitişkendir.

Dil açısından Urartu dili, Hind Avrupa dillerinin saten grubuna sokulan Ermenice ile hiç alakası görülmemektedir. Urartu dili Ural-Altay dilleri ilede bir benzerlik göstermektedir diyen filologlarda var.

İbrani kaynaklarında Nuh Tufanı hikayesinde Ararat olarak geçer. Asur dilinde Urartu,denebilir.Urartuca ,yeni Asur dilinde çivi yazısı ve Asur dilinde kaleme alınmış olan bu yazıtlar, Urartuların ilk devirlerde düşmanları olan Asurlularla beklide barış zamanlarında kültürel ilişkilerde bulunmuşlar.

Sonuçta MÖ.9.yy da Urartu kralları kendi dilerinde yazıtlar kaleme almışlar. Yazı sistem olarak Hurca ve diğer ÖnAsya dillerinde ki gibi çivi yazısını yaygın kabullenmişler. Urartular, nüfus sahasını Ninive’ye kadar genişletmişler. Nairi ile Urartu feodal veya kabilelerin siyasi birlik gerçekleştirerek devlet haline gelmişler.

Urartular Asur toprağı olan Yukarı Dicle bölgesine hakim olunca. İran-Irak sınırı üzerinde Kuzey Zagros’ta ki Kelişin Geçitinde bulunan Urartuca ve Assurcca yani iki dilde yazılmış kitabede; Urartu baş tanrısı Haldi ile karısı Bagmaştu’ya tapınak yaptırdıkları ve kurban sunduklarından bahsetmektedirler.Bu süreçte Urmiye gölünü ve çevresini ele geçirdiler. Geç Hitit krallığı olan Malatya krallığını vergiye bağladılar. Güneyde Urartu kralı Büyük Zap’ın orta mecrasına ve Asur sınırına kadar ilerledi. Kuzeyde Aras nehri hudut oldu. Aras nehri çevresindeki Leninakan ve Erivan ile Gökçegöl yöresindeki kabileleri içine katarak Transkafkasya’nın içlerine kadar girdi. Kuzey Suriye’de Asurlularla savaştılar.Urartular Geç Hitit ülkesi olan Malatya’dan 6600 savaşçı Transkafkasyaya zorla göç ettirdiler. Son araştırmalara göre Kuzeyde Gökçegöl-Bayburt, Batıda Malatya, güneyde Halep ve Musul, Doğuda ise Urmiye Gölü sahası ve Hazar Denizi yakınlarına kadar olan yerlerde Urartu iskan kalıntılarına rastlanmaktadır.

İzolu(Habib uşağı) Urartu kitabesi Malatya kralı Hilaruvanda’ya karşı kazanılan zaferden bahsetmektedir.

Urartu kralı Sardur Suriyeyi aldı.Asur’u yok etti.

Sonunda Arami kralı,Malatya kralı, Maraş kralı, Kilikya kralı,Kommagene kralı(Adıyaman-Gazıantep), Kargamış ve Tyros kralları,Urartu kralı Sardur ile ittifak yaptılar. Böylece Urartu, Asur devletini Doğuda Parşuva bölgesinden Doğu Anadolu dağlarının güney kenarı boyunca Fırat’a kadar aradan Akdenize kadar olan alanı çember içine almış. Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Suriye prenslikleri; Asur’a karşı birleşti. Asur’un başına Tıgletpileser geçince, Urartu kralı Sardur’u Fırat kıyısındaki Samsat bölgesinde yendi. Böylece Van gölü çevresindeki öz vatanlarına çekildiler. Bugünkü Irak’taki Topzava mevkiinde bulunan çift dilli kitabe askeri savunma açısından önemlidir. Mesela Asur kralı Sargon II. Urartu ordusunu yenince, yeni Urartu kralı demir hançerle intihar etti.

Artık ÖnAsya tarihinde Urartu krallığının önemi kalmadı. Urartular Mö. 6 ve 5.yy da ÖnAsya ve Anadolu tarihinde hiçbir rol oynamadılar.

ERMENİ adına ilk defa MÖ. 6.yy da Darius zamanında rastlanılmıştır. Ermeniler kendilerine Ermeni değil, Haikn (yani Hai-Hay) demişler. Ermenice ındo-Avrupai bir dildir. Anadolu yerli dilleriyle karışmış.MÖ.5.yy ın sonunda Ksenefon Anabasis’in “Onbinlerin Dönüşü” eserinde Doğu Anadolunun diğer kabileleri yanında Ermenilerden söz etmiş.Ermeni adının yabancı isimden geldiği ileri sürülmektedir. Ermenilerin vatanlarının Teselya ve Balkan Yarımadası olduğu kabul edilmektedir.

URARTULARIN YAYILDIĞI TOPRAKLAR:

MÖ.9.yy da Rızaiye çevresi Bugünkü İran Azerbaycan topraklarındadır. Sonra Asur toprağı olan Yukarı Dicle bölgesini almışlar. Güneyde Büyük Zap suyunun orta mecrası ile Asur sınırını ele geçirdiler.Aras nehri üzerinde bulunan Leninakan ve Erivan ile Gökçegöl etrafındaki kabilelere karşı hareketlerde bulunduğu gibi Transkafkasya’nın içlerine kadar seferler yaptılar. Fakat devletlerinin içine katamadılar. Van kalesi(Tuşpa), Aras nehri kuzeyi, Ağrı ovası gibi Armavire’ye büyük çapta şehirler kurdular.Kuzeyde Çıldır gölüne kadar olan bölgede Urartu devleti içinde geniş bir sahaya hakim oldular. Kuzeyde Gökçegöl, Bayburt,Batıda Malatya,Güneyde Halep ve Musul, Doğuda ise Urmiye gölü ve Hazar denizi yakınlarına kadar olan yerlerde Urartu iskan kalıntılarına rastlanılmakta. Ve Halep alınmış. Sardur döneminde Suriye ve Anadolu daki vasal devletler Asurdan ayrılıp Urartu kralı Sardurla birleştiler.(bi…şekilde buda birleşmek anlamındadır.)

URARTU FİZYONOMİSİ: sakalsız, bıyıksız.ensesi uzun saçlıdır. Urartuda profilden bakıldığı zaman göz kapak kenarlarının yanlara doğru abartılı şekilde sivri olarak uzandığı görülür. Fizyonomi bakımdan Urartu insan tasvirlerinden taş kabartma üstündeki tanrı figürü profili burnun alından itibaren çok kuvvetli şekilde öne çıktığını ve belirgin bir şekilde olduğunu görürüz.

Urartular sakalsız, bıyıksız uzun yüzlü ,dolikosefal çengel burunlu yani bir anlamda kartal burunlu ,alın öne fırlamış durumda.Aynı zamanda alın başa doğru eğilimlidir.İlave olarak kabartmalardan anlaşıldığına göre uzun kol ve bacaklı insanlardı.

URARTU TANRILARI:

A- Tanrı Haldi: Sakalsız ve bıyıksız, uzun saçlı, Gözler yuvarlak ve küçük ayrıca yumuşak bakışlı, burun etli ve düz.yanaklar zayıf.

B- Tanrı Teişeba:

C- Tanrı Şiuni

D- Tanrı Turani: uzun yüzlü, düz alın ve kalkık burunlu.

E- Tanrı Hutuini

F- Tanrı Nalaini

G- Tanrı Şebitu : uzun yüzlü.

H- Tanrı Arsimela

İ- Tanrı Anapşa

J- Tanrı Dieduani

K- Tanrı Şelardi.